Democratie en Vrijheid

In de westerse cultuur zijn de termen ‘democratie’ en ‘vrijheid’ onlosmakelijk verbonden geraakt. Geen vrijheid zonder democratie en geen democratie zonder vrijheid. Wie dat tegenspreekt of zelfs maar nuanceert kan zich in debatten niet staande houden. Electoraal is deze combinatie van termen goud waard. Toch valt het niet mee om aan te geven wat we met deze twee termen bedoelen. Met vrijheid lijken we niet te willen zeggen dat iedereen altijd kan doen wat hij of zij wil. En met democratie bedoelen we niet ‘de meerderheid beslist’, want we vinden dat de meerderheid ook rekening moet houden met de minderheid.

In deze cursus gaan we proberen de begrippen democratie en vrijheid scherper te krijgen. In onderling verband, maar ook los van elkaar. In eerste aanleg doen we dat door conceptuele analyse. Deze benadering brengt vooral de spanning tussen vrijheid en democratie aan het licht, bijna alsof het tegengestelden zijn. Alsof het enige wat deze twee begrippen verbindt is, dat we het belangrijk en goed vinden.

In vier bijeenkomsten belichten we vrijheid en democratie vanuit verschillende richtingen en disciplines. We bekijken hoe de termen in de westerse cultuur met elkaar verbonden zijn geraakt, en we vergelijken dat met ontwikkelingen in andere culturen. We laten mathematische modellen los op verkiezingen en democratische besluitvorming. Daarbij komen paradoxen langs. Sommige zijn bekend uit de literatuur, zoals de onmogelijkheidsstelling van Kenneth Arrow (1951). Maar er komt er ook ten minste eentje langs die ‘nieuw’ is en die we ‘De onvermijdelijkheid van diachroon (de ontwikkeling van een verschijnsel door de tijd heen) totalitarisme’ noemen.

De waarschijnlijke uitkomst van onze analyse – een filosofische analyse leidt zelden tot een vast eindpunt – is dat achter de begrippen vrijheid en democratie andere concepten spelen. Door deze concepten kan de spanning tussen deze begrippen verdwijnen, wat overigens niet wil zeggen dat er op die achterliggende concepten niets aan te merken valt.

Er is geen specifieke voorkennis vereist om deze cursus te volgen. De basisopzet van de cursus is die van een hoorcollege. Wel nodigt de docent cursisten uit in elke bijeenkomst informatie en visies in te brengen.