4 daagse cursus: Democratie en populisme (VS-verkiezingen)

Een vierluik over volksmacht

In internationale conflicten proberen we ‘the good guys’ en ‘the bad guys’ soms te onderscheiden door na te gaan wie vóór en wie tegen de democratie zijn. Maar doordat de term ‘democratie’ voor meerderlei uitleg vatbaar is, kan elke partij de term in het strijdvaandel opnemen.

Democratische waarden
De rede die Abraham Lincoln in 1863 hield bij de graven in Gettysburg eindigde met “(…) dat de regering van, voor en door het volk niet van de aarde verdwijne.”
In de context van de zeer bloedige Amerikaanse burgeroorlog gaf Lincoln hier uiting aan de overtuiging, dat democratische waarden zo nodig met geweld moeten worden beschermd. Dit is de rode draad in de gewelddadige conflicten waarin de Verenigde Staten nadien betrokken zou raken; een die veel westerse democratieën hebben overgenomen.
De politieke tegenstander van Lincoln in de Amerikaanse burgeroorlog, Jefferson Davis, was er evenzeer van overtuigd dat een land voor democratie moest strijden. De meeste veroveraars en tirannen uit de geschiedenis, van Alexander de Grote tot Pol Pot, meenden ook een pad te banen voor de macht van het volk.

Populisme
Kunnen we in internationale conflicten de ‘goede’ democraten niet scherp onderscheiden van de ‘slechte’ democraten, de patstelling begint dichter bij huis. De term ‘democratie’ heeft een tweelingbroer in de term ‘populisme’. Etymologisch zijn de twee termen bijna synoniem. ‘Demos’ is het Griekse woord voor ‘volk’, ‘populus’ is het Latijnse woord voor ‘volk’. Het lijken echter geen eeneiige tweelingen te kunnen zijn: tegen de achtergrond van de goedwillende, ‘abele’ democratie, doemt het populisme op als de kwaadaardige, moordzuchtige Cain.
Maar ook met Bijbelse allegorieën laten ‘the good guys’ en ‘the bad guys’ zich niet scherp onderscheiden. Als in het politieke debat de ene partij het democratisch gehalte van de andere partij in twijfel trekt met het predicaat ‘populistisch’, krijgt de eerste partij het bordje ‘elitair’ omgehangen. In lichamelijke metaforen: maatschappelijke problemen moeten schijnbaar worden aangepakt door een gevecht tussen onderbuik en achterhoofd.

Ontwikkeling van de volksmacht
Het is verleidelijk de tegenstelling tussen elite en volk te bespreken aan de hand van de recente politieke ontwikkelingen in de Verenigde Staten en in Europa. In deze cursus geven we zeker aan deze verleiding toe. Maar, voordat we ons begeven in het moeras waar de ‘echte’ democraten de ‘onechte’ democraten trachten te verzuipen in een meerduidige woordenbrij, leggen we eerst een feitelijke basis. We doen dat door na te gaan hoe de volksmacht in andere tijden en in andere regio’s tot uiting is gekomen en hoe die zich heeft ontwikkeld.
Omdat normen niet uit feiten kunnen worden afgeleid, kan het bekijken van andere tijden en andere werelden ons niet vertellen wie in de huidige politieke constellatie de goeden en de kwaden zijn. Als het maatschappelijk debat is ontspoord, kan enige distantie tot het hier en nu ons mogelijk weerbaarder maken tegen de mechanismen en strategieën waarmee anderen – en, tja, ook wijzelf – feiten omknutselen tot normen.

Ambiguïteit van het begrip ‘democratie’
Het thema van deze cursus sluit aan bij de eerdere Honsoirde-cursussen ‘Democratie en Vrijheid’ (2021) en ‘De Amerikaanse burgeroorlog’ (2022). Doordat in ‘Populisme en democratie’ een andere verhaallijn wordt gevolgd, kunt u deze nadere verdieping van het thema ook volgen als u de twee eerdere cursussen niet hebt bijgewoond.

De cursus is tevens onderdeel van het gemeentelijke themajaar ‘Verschillen Verbinden’, waarbij Honsoirde diverse andere activiteiten organiseert en heeft georganiseerd.